Temiz Hava Hakkı Platformu (THHP), Türkiye’de hava kalitesi ve hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkilerini inceleyen Kara Rapor 2024’ü açıkladı. 2016’dan bu yana düzenli olarak hazırlanan rapor, fosil yakıt kullanımının yol açtığı hava kirliliğinin boyutlarını ve çözüm önerilerini ortaya koyuyor.
THHP Koordinatörü Deniz Gümüşel, İstanbul’da düzenlenen basın toplantısında, “Temiz hava hakkı, sağlıklı ve sürdürülebilir bir çevrede yaşama hakkının önemli bir bileşeni. Bu hakkın kullanılması, havanın kalitesinin etkin şekilde izlenmesine bağlı. Mevcut altyapımız olsa da etkin işletilemiyor; özellikle ağır sanayinin yoğun olduğu bölgelerde ölçüm yetersiz” dedi.
İzmir, İstanbul ve Ankara’da hava kalitesi kötü
Rapor, PM10 ve kanserojen PM2,5 partikül maddelerinin üç büyük şehirde yeterince ölçülmediğini ortaya koyuyor. 2022 verilerine göre: İstanbul’da ortalama PM10 düzeyi 38,41 μg/m³, DSÖ kılavuz değerinin 2,5 katı. Ankara’da 39,25 μg/m³, İzmir’de ise 45,18 μg/m³, ulusal limitlerin üstünde seyrediyor.
Hava kirliliği ve meme kanseri ilişkisi
Kara Rapor 2024, hava kirliliğinin meme kanseri riskini artırdığına dikkat çekiyor. Halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Gamze Varol, “PM10 ve PM2,5 ile birlikte NO2’deki her 10 μg/m³ artış, meme kanseri riskini 1,02 kat artırıyor. PM10 her 10 μg/m³ arttığında, meme kanserinden ölüm riski 1,05 kat yükseliyor” dedi. ABD ve Fransa’da yapılan araştırmalar da benzer risk artışlarını doğruluyor.
Hava kirliliğinden kaynaklanan ölümler 70 bine yaklaştı
2022’de Türkiye’de hava kirliliğine bağlı ölümler, önceki yıllara göre arttı. Halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan, “PM2,5 düzeyleri DSÖ kılavuz değerine indirilebilseydi 68 bin 440 ölüm önlenebilirdi. 30 yaş üstü ölümlerin yüzde 14,2’si hava kirliliğine bağlı gerçekleşti” dedi.
En yüksek ölüm oranları Hakkari, Batman, Şırnak gibi Doğu ve Güneydoğu illerinde görülürken, sayısal olarak ölümler en fazla İstanbul (8.357), İzmir (4.852) ve Bursa (3.657) illerinde kaydedildi.
Hakkari’de 230 kişi hayatını kaybetti
Raporda, “Hava kirliliğine bağlı ölümlerin yüzde olarak en yüksek olduğu iller, PM2,5 düzeyinin en yüksek olduğu ilk 10 il. Bir önceki yıl birinci sırada olan Batman’ın yerini Hakkari aldı. Hakkari’de 230 kişi hayatını kaybetti. Ancak PM2,5 düzeyi 5 µg/m3 ‘ün altına düşürülseydi bu ölümlerin yüzde 41’i önlenebilirdi. Ölüm oranlarında Hakkari’yi Batman, Şırnak, Muş, Malatya, Iğdır, Şanlıurfa, Ağrı, Osmaniye ve Gaziantep gibi Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde bulunan iller takip ediyor.” şeklinde ifade edildi.
2022’de Türkiye genelinde 365 hava kalitesi izleme istasyonu bulunmasına rağmen, 2023’te bu sayı 380’e çıksa da verimlilik düştü. Özellikle fosil yakıt kullanan ağır sanayi bölgelerinde PM10 ölçümleri yetersiz. Örneğin Sakarya-Hendek OSB, Kocaeli-Gebze OSB gibi bölgelerde ölçüm yapılmadı.
Hava kirliliğinin ve sağlık risklerinin azaltılması için THHP’nin çözüm önerileri ise şu şekilde:
Fosil yakıtlara bağımlılığın hızla azaltılması,
Ulusal hava kalitesi standartlarının iyileştirilmesi,
PM2,5 için ulusal limit değer belirlenmesi ve uygulanması,
Hava kalitesi izleme çalışmalarının güçlendirilmesi,
Ağır sanayi bölgelerinde sistematik izleme ve yönetim,
Sağlık etki analizlerinin tüm projelerde zorunlu hale getirilmesi.
Rakamlarla Hava Kirliliği
Türkiye’de nüfusun %92’si Dünya Sağlık Örgütü standartlarının üzerinde kirli hava soluyor. 2022’de PM2,5 düzeylerinin düşürülmesiyle 68.440 ölüm önlenebilirdi. 2023’te SO2 oranları Manisa, Şırnak, Adana gibi illerde sınırların üzerinde ölçüldü. NO2 kirliliği özellikle trafik ve sanayi kaynaklı.
Temiz Hava Hakkı Platformu, Türkiye’de hava kalitesinin artırılmasını, halk sağlığının korunmasını ve fosil yakıt bağımlılığının azaltılmasını öncelikli hedef olarak belirliyor.
Şilan ÇELİK ÇETİN/VanHaber.tr
