Van’ın Gürpınar ilçesinde bulunan tarihi 40 Değirmenler yok olmakla karşı karşıya. Ayakta kalan tek değirmenin sahibi Seyfettin Üçer, bu kültürel mirasın yaşatılması için yetkililere bir kez daha çağrıda bulunuyor.
Van’ın Gürpınar İlçesi Değirmendüzü Mahallesi’nde Urartular dönemine uzanan ve 40 Değirmen olarak bilinen tarihi su değirmenlerinden sadece biri ayakta. Emekli öğretmen Seyfettin Üçer, değirmenlerin hem kültürel hem de sağlık açısından önemli bir değer taşıdığını belirtiyor.
40 Değirmen, Yaklaşık 2800 yıl önce Urartular tarafından inşa edilen Şamran (Menua) Kanalıyla birlikte yaptırıldı. Anadolu ve dünya su mühendisliği harikası olan ve 51 km uzunluğundaki Şamran (Menua) Sulama kanalı, tek kaynaktan aldığı suyu yan yana dizili 40 su değirmenine dağıtıyor, buradan çıkan su ise yeniden kanala karışarak Edremit ve Van ovasına kadar ulaşıyordu.
Urartu Kralı Menua tarafından yaptırılan Şamran Kanalının üzerine kazınan yazıtlarda, yapıya zarar verilmesine yönelik uyarılar da yer alıyor. Yazıtlarda, kanalın Tanrı Haldi adına inşa edildiği belirtiliyor ve ‘Kim bu yapıya zarar verir ya da adını silmeye kalkarsa, Tanrı Haldi’nin gazabı onun üzerine olsun’ şeklinde ifadeler bulunuyor.
Urartulardan günümüze ulaşan miras
Değirmenlerin 2700-2800 yıllık tarihine değinerek sözlerine başlayan Üçer, “Dünyada ilk kez tek bir kaynaktan beslenen 40 ayrı değirmen kurulmuş. Her birinin suyu ayrı girer, ayrı çıkardı. Bu değirmenler bize atalarımızdan kalan çok kıymetli bir miras. Urartu döneminde inşa edilen bu sistem, bölgede hem tarımı hem günlük yaşamı şekillendirdi,” dedi.
Şamran Kanalı’nın, dünyada insan eliyle yapılmış en uzun sulama kanallarından biri olduğuna dikkat çeken Üçer, “40 değirmenin suyu bu kanalda toplanırdı. Gürpınar’dan Edremit’e, Van Kalesi’ne kadar su taşıyan bir sistemdi. Hem içme suyu hem sulama için kullanılırdı,” ifadelerini kullandı.
Üçer, 40 Değirmenin tarihi önemine dikkat çekmek için “Bu değirmenler sadece taş yığınından ibaret değil, Urartuların mühendisliğinin ve burada yaşamış insanların emeğinin bir izidir. Biz çocukken büyüklerimiz bu kanalı anlatırken burası Van’ın bereket yoludur derdi,” dedi.
“Su değirmenlerinin unu daha sağlıklı”
Su değirmenlerinin ürettiği unun sağlık açısından önemli olduğunu vurgulayan Üçer, “Su değirmeni unu yakmaz, doğal haliyle öğütür. Yüzde yüz kepekli, sağlıklı un elde edilir. Eskiden insanlar Erciş’ten, Gevaş’tan, Özalp’tan buraya gelir, günlerce sıra beklerdi,” sözlerini kullandı.
Üçer, bölgedeki insanların uzun yıllar boyunca bu değirmenden çıkan unla beslenmelerinin yararlarını şu sözlerle anlattı: “Elektrikli değirmen unu yakıyor, besin değerini öldürüyor. Şamran suyuyla dönen taş değirmenler ise buğdaya dokunmuyor ve ne vitamini kayboluyor ne de lif oranı. Onun için o dönemlerde insanlar daha dinçti, daha sağlıklıydı.”
“Değirmenler bir zamanlar sürekli çalışıyordu”
Geçmiş yıllarda değirmenlerin bölge ekonomisinde de önemli bir yer tuttuğunu söyleyen Üçer, “Her bir değirmen onlarca ailenin geçim kaynağıydı. Babalarımızın, dedelerimizin zamanında burada yer bulmak mümkün değildi. İnsanlar o zamanlarda ununu öğütmek için günlerce sıra beklerdi,” diyerek o günleri anlattı.
Üçer, değirmenlerin sadece yalnızca un üretilen yer değil aynı zamanda bir yaşam alanı olduğunu vurgulayıp, “Eğer bu alan düzenlenip birkaç değirmen daha faal hale getirilirse hem üretim yeniden başlar hem de turistik bir çekim noktası olur. Burada tandırlar kurulup doğal unla ekmek yapılabilir, Van kahvaltısı tanıtılabilir. Turistlerin ilgisini çekeceğine inanıyorum,” dedi.
Daha önce birçok kurumun restorasyon yapılması için bölgeyi ziyaret ettiklerini fakat çalışmaların başlamadığı belirten Üçer, “Biz bu kültürü yaşatmak için elimizden gelen desteği vermeye hazırız. Yeter ki bu topraklarda var olan miras yeniden değerlendirilsin,” sözleriyle yetkililere çağrıda bulundu.
