Temiz Hava Hakkı Platformu’nun (THHP) yayımladığı Kara Rapor 2025, Türkiye’deki hava kalitesinin alarm verici seviyede olduğunu ortaya koydu.
Rapora göre, 2024 yılı boyunca Van dahil hiçbir il, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) belirlediği hava kalitesi standartlarını karşılayamadı.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı verilerine göre Van’da hava kalitesi yüzde 55 oranında “kirli” sınıfında değerlendirildi. Raporda, hava kirliliğinin yalnızca çevresel değil, aynı zamanda halk sağlığını ve ekonomiyi tehdit eden bir sorun haline geldiği vurgulandı.
Van Türkiye’nin En Kirli Şehirleri Arasında
2024 yılı verileri, Van’ın Türkiye genelinde hava kirliliği en yüksek illerden biri olduğunu gösteriyor.
Uzmanlara göre, kış aylarında düşük kaliteli kömür ve fosil yakıt kullanımı, sanayi kaynaklı emisyonlar ve kentin coğrafi yapısı hava sirkülasyonunu engelleyerek kirli havanın kent üzerinde birikmesine neden oluyor.
PM10 ve PM2.5 Değerleri Sağlıksız Seviyede
Bakanlık verilerine göre Van’da ölçülen PM10 (Partikül Madde 10) oranı, Türkiye’nin ulusal sınırı olan 40 µg/m³ seviyesini aşarak “sağlıksız” düzeye çıktı.
DSÖ’nün yıllık ortalama 15 µg/m³ sınırı ise Van’da çok daha yüksek ölçülüyor. Bu da kent sakinlerinin yılın büyük bölümünde kirli havaya maruz kaldığını ortaya koyuyor.
Uzmanlar, bu seviyelerin özellikle çocuklar, yaşlılar ve kronik solunum hastalıkları bulunan bireyler için ciddi sağlık riski oluşturduğuna dikkat çekiyor.
Son Günlerde Hava Kalitesi “Kötü” Seviyede
Van65’inhaberine göre, Ekim ayının üçüncü haftasında ölçülen hava kalitesi endeksi (AQI) verileri, Van’daki kirliliğin boyutunu yeniden gündeme getirdi.
20 Ekim Pazartesi: AQI 61 – “Kötü”
21 Ekim Salı: AQI 49 – “Orta”
22 Ekim Çarşamba: AQI 43 – “Orta”
23 Ekim Perşembe: AQI 43 – “Orta”
Uzmanlara göre bu değerler, kısa vadede tehlikeli görünmese de uzun süreli maruziyetin solunum ve kalp rahatsızlıklarını tetikleme riski taşıyor.
Uzmanlardan Uyarı
Temiz Hava Hakkı Platformu, hava kirliliğinin azaltılması için fosil yakıt kullanımının kısıtlanması, yenilenebilir enerjiye geçişin hızlandırılması ve şehir içi toplu taşıma altyapısının güçlendirilmesi gerektiğini vurguladı.
Platform, Türkiye’de “temiz hava” standardını karşılayan tek bir ilin bile bulunmamasının acil önlem alınması gerektiğinin en somut göstergesi olduğunu belirtti.
Türkiye’de Temiz Hava Sınıfında İl Yok, En Kirli İller Açıklandı
Kara Rapor 2025, Türkiye genelinde hava kalitesinin endişe verici düzeyde olduğunu ortaya koydu. Rapora göre 2024’te Türkiye’nin hiçbir ili, DSÖ’nün belirlediği hava kalitesi limitlerinin altında kalamadı. Ülkenin tamamı “temiz hava” sınıfının dışında yer aldı. En kirli iller arasında Iğdır, Erzincan ve Kütahya ön sıralarda yer aldı. İstanbul ve Ankara gibi büyük şehirlerde de hava kalitesi “hassas” seviyelerde ölçüldü. Özellikle sanayi bölgeleri ve termik santrallerin yoğun olduğu şehirlerde halk, yılın büyük bölümünü sağlıksız hava soluyarak geçiriyor.
PM2.5 Maruziyeti Binlerce Erken Ölüme Neden Oluyor
Raporda PM2.5 (çapı 2,5 mikrometreden küçük partikül maddeler) kirliliğine dikkat çekiliyor. PM2.5 parçacıkları, solunum yoluyla akciğerlerin derin dokularına ve kan dolaşımına kadar ulaşabiliyor. Başlıca kaynakları egzoz gazları, kömür ve odun yakımı, sanayi bacaları ile orman yangınları olarak belirtiliyor. Bilimsel çalışmalar, PM2.5 maruziyetinin kalp-damar hastalıkları, KOAH, inme, akciğer kanseri, diyabet ve demans gibi hastalıklarla doğrudan ilişkili olduğunu gösteriyor. Kara Rapor 2025’e göre 2024 yılında PM2.5 kirliliği nedeniyle Türkiye’de 62 bin 644 kişi erken yaşamını yitirdi. 2023 yılına kıyasla azalma gözlense de, ölümlerin yaklaşık yüzde 13’ü hava kirliliğiyle bağlantılı.
Hava Kirliliği Ekonomiye Yıllık 138 Milyar Dolar Yük Getiriyor
Hava kirliliğinin sağlık etkileri yanında ekonomi üzerinde de ağır yük oluşturduğu raporda vurgulandı. Türkiye, hava kirliliği sebebiyle yılda yaklaşık 138 milyar dolar ekonomik kayba uğruyor. Bu maliyet; sağlık harcamaları, iş gücü kaybı ve üretkenlik düşüşü gibi faktörleri içeriyor.
Uzmanlar Uyarıyor: Hava Kirliliği Politik Tercih Meselesi
Temiz Hava Hakkı Platformu uzmanları, Türkiye’de PM2.5 için henüz bağlayıcı bir ulusal sınır değerin bulunmamasını ciddi bir eksiklik olarak değerlendiriyor. DSÖ, PM2.5 için yıllık ortalama sınırı 5 µg/m³ olarak belirlemiş durumda ancak Türkiye’de bu değer çoğu ilde 5 ila 10 katı arasında seyrediyor. Uzmanlar; yasal limitlerin belirlenmesi, ölçüm ağlarının güçlendirilmesi, filtre sistemlerinin zorunlu hale getirilmesi, toplu taşımaya teşvik ve yeşil alanların artırılması gerektiğini vurguluyor. Ayrıca düşük kaliteli yakıt kullanımının yasaklanması, sanayi denetimlerinin artırılması ve temiz enerji politikalarının yaygınlaştırılması öneriliyor.
Van ve Türkiye’de Temiz Hava Hakkı Tehlike Altında
Van’da ve Türkiye’nin birçok ilinde hava kirliliği artık geçici bir sorun olmaktan çıkıp, kalıcı bir halk sağlığı krizine dönüşmüş durumda. Kış aylarında soba ve kalorifer kullanımı artarken, şehir içi trafik yoğunluğu ve kontrolsüz sanayi salımları havayı solunamaz hale getiriyor.
